در بسیاری از مواقع، هنگام سرویس یا تعمیر خودرو، با اصطلاحات فنی متعددی روبهرو میشویم که برای افراد غیر متخصص چندان آشنا نیست. تسلط نسبی بر این واژهها نه تنها در ایجاد ارتباط موثرتر با تعمیرکار نقش دارد، بلکه در افزایش آگاهی صاحب خودرو نیز موثر است. آشنایی با مفاهیم پایه مکانیکی کمک میکند تا در مواجهه با مشکلات احتمالی، تصمیمگیری آگاهانهتری داشته باشیم و از هزینهها و آسیبهای غیرضروری جلوگیری کنیم. در ادامه، به شرح برخی از رایجترین اصطلاحات قطعات خودرو به زبان ساده میپردازیم تا درک آن برای عموم افراد امکان پذیر باشد.
اصطلاحات رایج در سیستم انتقال قدرت
سیستم انتقال قدرت یکی از اجزای اصلی خودرو به شمار میرود که وظیفه انتقال نیرو از موتور به چرخها را بر عهده دارد. عملکرد صحیح این سیستم تاثیر مستقیمی بر راندمان و مصرف دارد. شناخت اجزا و اصطلاحات رایج این بخش، کمک میکند تا در مواجهه با تشخیص عیب خودرو (Vehicle diagnostics)، درک بهتری از علل آن داشته باشیم و در صورت نیاز، با مکانیک بهدرستی ارتباط برقرار کنیم. در ادامه، مهمترین اصطلاحات رایج در سیستم انتقال قدرت خودرو شرح داده شده است
کلاچ (Clutch)
کلاچ قطعهای است که امکان قطع و وصل ارتباط بین موتور و گیربکس را فراهم میکند. زمانی که پدال کلاچ را فشار میدهید، اتصال موقتی قطع میشود تا بتوان دنده را عوض کرد.
گیربکس (Gearbox)
گیربکس بخشی از سیستم انتقال قدرت است که وظیفه دارد سرعت و گشتاور خروجی موتور را متناسب با شرایط رانندگی تغییر دهد. گیربکسهای دستی، اتوماتیک و نیمه اتوماتیک از انواع رایج هستند.
دیفرانسیل (Differential)
دیفرانسیل قطعهای است که نیروی چرخشی را بین چرخهای محرک بهویژه هنگام پیچیدن خودرو تقسیم میکند. بدون دیفرانسیل، چرخها نمیتوانند با سرعتهای متفاوت بچرخند و این امر سبب کاهش کنترل و فرسودگی لاستیکها میشود.
میلگاردان (Driveshaft)
میلگاردان محور چرخانی است که نیروی تولید شده توسط گیربکس را به دیفرانسیل و چرخها منتقل میکند.
پلوس (Axle Shaft / CV Shaft)
پلوس نقش انتقال نیرو از دیفرانسیل به چرخها را دارد. این قطعه در خودروهای دیفرانسیل جلو بیشتر دیده میشود و شامل مفصلهایی است که امکان حرکت منعطف چرخها را فراهم میکند.
فلایویل (Flywheel)
فلایویل یک صفحه فلزی سنگین است که به انتهای میل لنگ موتور وصل میشود و به یکنواخت کردن حرکت دورانی موتور کمک میکند.
تورک کانورتر (Torque Converter)
در خودروهای دنده اتوماتیک، تورک کانورتر وظیفه انتقال نیرو از موتور به گیربکس را به جای کلاج برعهده دارد. این قطعه از مایع هیدرولیکی برای انتقال نیرو و تقویت گشتاور استفاده میکند.
اصطلاحات فنی سیستم ترمز
در میان اجزای حیاتی خودرو، سیستم ترمز نقش تعیین کننده در ایمنی سرنشینان دارد. این سیستم با تبدیل انرژی حرکتی به گرما، باعث کاهش سرعت یا توقف خودرو میشود. در ادامه، تعدادی از مهمترین اصطلاحات فنی سیستم ترمز فهرست شده است.
دیسک ترمز (Brake Disc)
دیسک ترمز یا «روتور» قطعهای فلزی و دایرهای شکل است که روی چرخها نصب میشود. زمانی که پدال ترمز فشرده میشود، لنتها به این دیسک فشار میآورند و اصطکاک ایجاد شده باعث کاهش سرعت چرخ و در نهایت توقف خودرو میشود.
لنت ترمز (Brake Pad)
لنتها قطعاتی هستند که هنگام ترمز گرفتن، به دیسک ترمز میچسبند و اصطکاک لازم برای توقف خودرو را ایجاد میکنند. این قطعهها به مرور زمان ساییده شده و نیاز به تعویض دارند. کیفیت لنت، تاثیر مستقیمی بر عملکرد ترمز و صدای ناشی از آن دارد.
بوستر ترمز (Brake Booster)
بوستر ترمز یک تقویتکننده است که با استفاده از خلا موجود در موتور، نیروی وارد شده به پدال ترمز را افزایش میدهد. این امر باعث میشود راننده با فشار کمتر بر پدال، نیروی ترمز بیشتری دریافت کند.
سیستم ABS
سیستم ترمز ضدقفل (ABS) مانع قفل شدن چرخها در هنگام ترمزگیری شدید میشود. این ویژگی باعث حفظ کنترل فرمان و جلوگیری از سُر خوردن خودرو در سطوح لغزنده یا هنگام ترمز ناگهانی میشود. عملکرد این سیستم از طریق حسگرهایی در چرخها و یک واحد کنترل مرکزی انجام میشود.
پمپ ترمز (Brake Master Cylinder)
پمپ ترمز یا سیلندر اصلی ترمز، نیروی مکانیکی وارد شده به پدال ترمز را به فشار هیدرولیکی تبدیل میکند و آن را از طریق لولهها به چرخها منتقل میکند. عملکرد درست این قطعه، برای ترمزگیری مؤثر حیاتی است.
کالیپر ترمز (Brake Caliper)
کالیپر، محفظهای است که لنتهای ترمز را در خود نگه میدارد و هنگام فشردن پدال ترمز، آنها را به دیسک فشار میدهد. این قطعه در ترمزهای دیسکی کاربرد دارد و به صورت ثابت یا شناور طراحی میشود.
روغن ترمز (Brake Fluid)
روغن ترمز، سیال هیدرولیکی مخصوصی است که فشار را از پدال به کالیپرها منتقل میکند. این مایع باید تحمل دمای بالا را داشته باشد و به مرور زمان تعویض شود.
ترمز دستی (Parking Brake)
ترمز دستی یا ترمز پارک، سیستمی مستقل از ترمز اصلی خودرو است که برای نگه داشتن خودرو در حالت توقف استفاده میشود. در بسیاری از خودروها، این سیستم به صورت مکانیکی و از طریق سیمکشی عمل میکند و در مدلهای جدیدتر، به صورت برقی و با دکمه فعال میشود.
اصطلاحات مربوط به سیستم تعلیق و فرمان
سیستم تعلیق و فرمان از اجزای حیاتی خودرو هستند که وظیفه کنترل، پایداری و راحتی در رانندگی را بر عهده دارند. سیستم تعلیق، ضربات ناشی از ناهمواریهای جاده را جذب میکند و باعث حفظ تماس چرخها با سطح زمین میشود و سیستم فرمان امکان هدایت خودرو توسط راننده را فراهم میکند. در این میان، قطعات خودرویی مانند طبق، کمکفنر، سیبک و میل تعادل که در دسته لوازم جلوبندی ام وی ام نیز قرار میگیرند، نقش مهمی در عملکرد درست این دو سیستم دارند. در ادامه، اصطلاحات رایج در این زمینه فهرست شده است.
کمکفنر (Shock Absorber)
کمکفنر قطعهای است که نوسانات فنر را کنترل میکند و مانع از پرشهای مداوم خودرو پس از عبور از دستانداز میشود. در صورت خرابی این قطعه، رانندگی ناپایدار، لرزش بیش از حد و ساییدگی نامنظم لاستیکها مشاهده میشود.
فنر لول (Coil Spring)
فنر لول یا فنر مارپیچی، وظیفه جذب ضربات اولیه از سطح جاده را دارد. این فنر وزن خودرو را تحمل کرده و اجازه حرکت عمودی را به بدنه میدهد.
سیبک (Ball Joint)
سیبک یک اتصال کروی شکل است که بین قطعات متحرک سیستم تعلیق و فرمان قرار دارد. این قطعه باعث میشود چرخها همزمان با فرمانپذیری، نوسانات جاده را نیز دنبال کنند.
طبق (Control Arm)
طبق یا بازوی کنترلی، قطعهای فلزی است که چرخ را به شاسی خودرو وصل میکند و اجازه میدهد چرخ هنگام حرکت به بالا و پایین جابجا شود. این قطعه یکی از مهمترین قطعات در لوازم یدکی ماشین چینی به شمار میآید و تأثیر زیادی روی کیفیت رانندگی و ایمنی خودرو دارد.
میل موجگیر (Stabilizer Bar / Sway Bar)
میل موجگیر در پیچها از خم شدن بیش از حد بدنه جلوگیری میکند. این میله دو طرف سیستم تعلیق را به هم وصل میکند و باعث توزیع یکنواخت فشار میشود.
فرمان هیدرولیک (Hydraulic Steering)
سیستم فرمان هیدرولیک با استفاده از فشار روغن، چرخاندن فرمان را راحتتر میکند. این سیستم از یک پمپ، شلنگ، مخزن و جعبه فرمان تشکیل شده است.
فرمان برقی (Electric Power Steering – EPS)
فرمان برقی جایگزین سیستم هیدرولیک شده و با استفاده از موتور الکتریکی، چرخش فرمان را ساده میکند. این سیستم نسبت به هیدرولیک سبکتر، دقیقتر و کممصرفتر است.
جعبه فرمان (Steering Gearbox / Rack and Pinion)
جعبه فرمان قطعهای است که حرکت دورانی فرمان را به حرکت عرضی چرخها تبدیل میکند. این قطعه یا به صورت مکانیکی یا همراه با سیستم هیدرولیک یا برقی عمل میکند.
بوش تعلیق (Suspension Bushing)
بوشها قطعات لاستیکی هستند که در نقاط اتصال قطعات فلزی سیستم تعلیق قرار دارند و از انتقال ضربه، لرزش و صدا جلوگیری میکنند.
تراز فرمان (Wheel Alignment)
تراز فرمان یا تنظیم زوایای چرخ، فرایندی است که در آن زاویه قرارگیری چرخها نسبت به بدنه و سطح جاده تنظیم میشود. اگر تنظیم درست نباشد، لاستیکها به سرعت ساییده میشوند.
اصطلاحات رایج در تعمیرگاهها
در بازدید از تعمیرگاههای خودرو، با اصطلاحاتی روبهرو میشویم که برای بسیاری از افراد ناآشنا است. این اصطلاحات، بخشی از زبان رایج میان تعمیرکاران است و دانستن آنها باعث میشود ارتباط بهتر، درک دقیقتر از مشکل خودرو و حتی جلوگیری از سوء استفاده احتمالی شود. به عنوان مثال، وقتی صحبت از لوازم متفرقه جک میشود، برای کسانی که با قطعات خودرو آشنایی ندارند کمی مبهم است، اما شناخت همین موارد ساده میتواند به انتخاب بهتر قطعات و تعمیر خودرو (Car repair) با دقت بیشتر کمک کند. در ادامه، چند اصطلاح پرکاربرد در تعمیرگاههای خودرو شرح داده شده است.
دست به آچار شده
یعنی روی خودرو کار فنی انجام شده است، حتی اگر مشکل حل نشده باشد. این جمله معمولاً در توجیه هزینهها استفاده میشود.
واشر زدن
به تعویض یا تعمیر واشر سرسیلندر گفته میشود که معمولاً نشانه یک مشکل جدی در موتور است. این کار زمانبر و پرهزینه است و معمولاً در پی داغ کردن موتور انجام میشود.
زبانه انداخته
اصطلاحی برای توصیف ساییدگی یا لق شدن قطعات متحرک (مثل میل لنگ یا میل سوپاپ) است. این حالت باعث کوبش یا صداهای غیرعادی در موتور میشود.
کمپرس ندارد
یعنی موتور توانایی ایجاد فشار مناسب در سیلندرها را از دست داده است. این مشکل معمولاً ناشی از خرابی رینگ پیستون یا سوپاپها است و باعث ضعف در شتاب و روشن نشدن موتور میشود.
دینام کار نمیکند
اشاره به مشکل در سیستم شارژ باتری خودرو دارد. اگر دینام درست کار نکند، باتری تخلیه میشود و خودرو در حرکت خاموش میشود.
فرمان سفت است
به مشکل در سیستم هیدرولیک یا برقی فرمان اشاره دارد که ناشی از کمبود روغن هیدرولیک، خرابی پمپ فرمان یا اختلال در جعبه فرمان است.
لنت خورده
یعنی لنت ترمز بیش از حد ساییده شده و باید تعویض شود. این اصطلاح زمانی به کار میرود که صدای جیغ یا سایش فلز به گوش میرسد.
ماشین بالا کشیده
اشاره به حالتی دارد که خودرو در زمان ترمز یا حرکت، به یک سمت کشیده میشود. ممکن است علت آن تنظیم نبودن فرمان، خرابی پلوس یا مشکل در سیستم تعلیق باشد.
ریپ میزند
وقتی موتور به صورت ناپیوسته کار کند یا شتابگیری نامنظم باشد، گفته میشود که ریپ میزند. این مشکل ناشی از خرابی شمع، کوئل یا نارسایی در سوخت رسانی است.
آچارکشی
به سفت کردن پیچها و مهرهها در قسمتهای مختلف خودرو گفته میشود. آچارکشی به خصوص بعد از تعمیرات سنگین یا ضربه به خودرو انجام میشود.
اصطلاحات رایج قطعات مصرفی
قطعات مصرفی خودرو، بخشهایی هستند که در طول استفاده از خودرو به مرور زمان فرسوده شده و نیاز به تعویض پیدا میکنند. این لوازم یدکی (Car parts) نقش مهمی در عملکرد ایمن و روان خودرو دارند و بیتوجهی به آنها ممکن است باعث بروز مشکلات جدی شود. در تعمیرگاهها یا هنگام سرویس دورهای، با اصطلاحات فنی مختلفی درباره قطعات مصرفی خودروها از جمله لوازم مصرفی لیفان روبهرو میشویم. آشنایی با این واژهها به رانندگان کمک میکند تصمیمهای بهتری بگیرند و از هزینههای غیرضرور جلوگیری کنند. در ادامه، تعدادی از اصطلاحات رایج در این زمینه را بررسی میکنیم.
روغن موتور
اصطلاح «روغنسوزی»، به کاهش غیر عادی روغن موتور اشاره دارد که ناشی از نشتی یا فرسودگی رینگها است. روغن موتور باید در فواصل منظم تعویض شود تا از سایش قطعات داخلی موتور جلوگیری شود.
فیلتر هوا
فیلتر هوا از ورود گرد و خاک به موتور جلوگیری میکند. اصطلاح «فیلتر گرفته است»، یعنی منافذ آن بسته شده و جریان هوا به موتور کاهش یافته است.
فیلتر روغن
این فیلتر ذرات معلق موجود در روغن موتور را جدا میکند. هنگام تعویض روغن موتور، فیلتر آن نیز باید تعویض شود تا از گردش دوباره ذرات آلاینده جلوگیری شود.
فیلتر بنزین
این قطعه ناخالصیهای موجود در سوخت را جذب میکند. اصطلاح «فیلتر سوخت کیپ شده است»، یعنی سوخت به سختی به موتور میرسد که باعث ریپ زدن، بد روشن شدن یا خاموش شدن خودرو میشود.
شمع موتور
شمع وظیفه جرقهزنی در سیلندر را دارد. اصطلاح «شمع خراب شده است»، یعنی جرقه درست تولید نمیشود و احتراق ناقص اتفاق میافتد. علائم آن شامل لرزش، افزایش مصرف سوخت و سخت روشن شدن خودرو است.
روغن ترمز
مایعی است که فشار پدال ترمز را به چرخها منتقل میکند. اصطلاح «روغن ترمز کثیف شده است»، یعنی خاصیت خود را از دست داده و باید تخلیه و تعویض شود. افت کیفیت این روغن، باعث کاهش قدرت ترمزگیری میشود.
واشر درب سوپاپ
این قطعه جلوی نشت روغن از بالای موتور را میگیرد. اصطلاح «واشر نشت داده»، به چکه کردن روغن از درب سوپاپ اشاره دارد که باعث آسیب به اجزای الکتریکی یا تسمهها میشود.
تسمه تایم
تسمهای حیاتی در هماهنگی حرکت سوپاپها و پیستونها است. اصطلاح «تسمه تایم پاره کرده» یعنی این هماهنگی به هم خورده است و به موتور آسیب جدی خواهد رساند. تعویض دورهای تسمه تایم برای جلوگیری از این اتفاق ضروری است.
تسمه دینام
این تسمه، نیروی چرخشی موتور را به دینام و سایر قطعات مثل پمپ آب یا کمپرسور کولر منتقل میکند. اگر تسمه صدا دهد باید هر چه زودتر تعویض شود.
اصطلاحات مربوط به سوخت رسانی و الکترونیک خودرو
در خودروهای مدرن، دو بخش سوخترسانی و الکترونیک نقش بسیار مهمی در عملکرد صحیح و بهینه موتور دارند. سیستم سوخترسانی وظیفه تامین و تنظیم میزان سوخت ورودی به موتور را بر عهده دارد و سیستم الکترونیکی با کمک سنسورها و واحد پردازشگر، فرآیند احتراق و عملکرد کلی خودرو را کنترل میکند. برای حفظ کارایی این سیستم، استفاده از قطعات باکیفیت خودروها همچون لوازم موتوری چری اهمیت ویژهای دارد. آشنایی با اصطلاحات رایج در این زمینه کمک میکند تا بهتر بتوانید عملکرد خودرو را درک کنید. در ادامه، فهرستی از این اصطلاحات را بررسی خواهیم کرد.
انژکتور (Injector)
انژکتور قطعهای است که وظیفه پاشش سوخت به داخل سیلندر یا منیفولد هوا را دارد. اگر این قطعه دچار گرفتگی یا خرابی شود، مصرف سوخت بالا رفته و خودرو دچار لرزش یا کاهش قدرت میشود.
پمپ بنزین (Fuel Pump)
پمپ بنزین، سوخت را از باک به سمت موتور هدایت میکند. این پمپ درون باک قرار دارد و فشار لازم برای رسیدن سوخت به انژکتورها را تأمین میکند. در صورت خرابی، خودرو استارت نمیخورد یا در زمان حرکت ناگهانی خاموش می شود.
سنسور اکسیژن (O2 Sensor)
سنسور اکسیژن میزان اکسیژن باقیمانده در گازهای خروجی اگزوز را اندازهگیری میکند. اطلاعات این سنسور به واحد ECU داده میشود تا نسبت سوخت به هوا تنظیم شود.
واحد کنترل الکترونیکی (ECU)
ECU یا کامپیوتر خودرو، با جمعآوری اطلاعات از سنسورها، پارامترهایی مثل زمان جرقهزنی، میزان پاشش سوخت و عملکرد موتور را کنترل میکند.
ریل سوخت (Fuel Rail)
ریل سوخت لولهای است که سوخت را با فشار مناسب بین انژکتورها توزیع میکند. این قطعه نقش واسطه بین پمپ بنزین و انژکتورها را دارد. اگر فشار در این ریل کافی نباشد، عملکرد موتور دچار اختلال میشود.
سنسور موقعیت دریچه گاز (TPS)
این سنسور میزان باز شدن دریچه گاز را اندازهگیری کرده و به ECU گزارش میدهد. براساس این اطلاعات، مقدار سوخت پاشش شده و زمان جرقهزنی تنظیم میشود.
رگلاتور فشار سوخت (Fuel Pressure Regulator)
این قطعه وظیفه دارد فشار سوخت ورودی به انژکتورها را در حد مشخصی نگه دارد. اگر فشار از مقدار استاندارد بالاتر یا پایینتر رود، نسبت هوا و سوخت به هم خورده و عملکرد خودرو مختل میشود.
سنسور دمای آب (Coolant Temperature Sensor)
اگرچه به نظر میرسد این سنسور ربطی به سوخترسانی ندارد، اما اطلاعات آن در تنظیم مخلوط سوخت و هوا بسیار مهم است. وقتی موتور سرد است، ECU با دانستن دمای پایین، سوخت بیشتری پاشش میکند تا عملکرد بهینه شود.
سیستم استارت سرد (Cold Start System)
این سیستم در هنگام روشن کردن خودرو در هوای سرد، سوخت بیشتری به موتور میرساند تا احتراق راحتتر انجام شود. اگر این سیستم درست کار نکند، روشن کردن خودرو در هوای سرد سخت یا غیر ممکن خواهد بود.
سنسور ضربه (Knock Sensor)
این سنسور لرزشهای غیرعادی ناشی از احتراق ناقص یا پیش احتراق را تشخیص میدهد. در صورت وجود ضربه، ECU زمان جرقه را تنظیم میکند تا از آسیب به موتور جلوگیری شود.
جمع بندی
آشنایی با اصطلاحات مکانیکی خودرو به رانندگان کمک میکند تا هنگام مراجعه به تعمیرگاه، بهتر متوجه صحبتهای تعمیرکار شوند و تصمیمگیریهای آگاهانهتری در مورد خودرو داشته باشند. این اطلاعات باعث میشود از سردرگمی و هزینههای غیرضروری جلوگیری شود و فرد با اطمینان بیشتری بتواند به نگهداری و سرویس خودروی خود بپردازد. در نتیجه، دانستن این مفاهیم برای هر کسی که پشت فرمان مینشیند، نه تنها مفید بلکه ضروری است.